نگاهی به اهداف آشکار و نهان عربستان از نزدیکی به روسیه

پژوهش خبری صدا و سیما: ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی روز چهارشنبه چهارم اکتبر (12/ 7/ 1396) در سفری تاریخی وارد مسکو شد؛ تاریخی از آن جهت که از زمان تأسیس عربستان سعودی تقریباً در 85 سال پیش و در طول نُه دهه روابط دو کشور، تا آن زمان هیچ­یک از پادشاهان آل‌سعود در پایتخت روسیه قدم نزده بودند و اینکه این سفر بعد از گذشت ده سال از سفر رسمی ولادیمیر پوتین به عربستان صورت گرفت، که البته علت این تأخیر جنگ ­ها و بحران­ های متعدد رخ داده در منطقه بود که باعث بروز اختلافات فاحش در موضع گیری­ های مسکو و ریاض شده و روابط دو کشور را به شدت سرد کرده بود.

بعد از آنکه در ژانویه سال 2015، سلمان بن عبدالعزیز در عربستان سعودی قدرت را به دست گرفت و پسر وی، شاهزاده "محمدبن سلمان"  در ماه ژوئن همان سال به روسیه سفر و در سنت پترزبورگ با ولادیمیر پوتین دیدار نمود، یخ چهار ساله موجود در روابط دو کشور تا حدودی آب شد و دو طرف توافق نمودند برغم وجود اختلافات سیاسی، همکاری­ های دوجانبه در زمینه اقتصادی و سرمایه­ گذاری را توسعه دهند.

هرچند در اواخر فروردین ماه 1394 (هم­زمان با آغاز تهاجم عربستان به یمن) پوتین رئیس جمهور روسیه در تماس تلفنی از ملک سلمان پادشاه عربستان برای انجام رایزنی بیشتر در مورد مسائل منطقه برای سفر به مسکو دعوت کرد اما این سفر به دلیل انتقادات مقامات روسی به عملیات نظامی عربستان و متحدانش علیه یمن در آن زمان انجام نشد. اما اکنون در شرایطی که همچنان مواضع انتقادی روس‌ها علیه عملیات نظامی عربستان در یمن محفوظ است، این بار سعودی‌ها برای دیدار با روس‌ها پیش قدم شدند.

در این نوشتار تلاش شده اهداف آشکار و نهان ملک سلمان پادشاه عربستان از سفر به مسکو مرور گردد.

مهم­ ترین اهداف ملک سلمان پادشاه عربستان از سفر به مسکو

1ـ شاید بتوان گفت مهم­ ترین هدف پادشاه عربستان در سفر به روسیه جلوگیری از نفوذ رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران در منطقه از طریق جلب موافقت روسیه برای تضعیف موقعیت ایران در سوریه و فشار بر جمهوری اسلامی ایران و حزب­ الله برای خروج از این کشور بوده است.

2- یکی دیگر از خواست­ ها و اهداف اصلی ملک سلمان در سفر به مسکو، تلاش برای باقی ماندن حامیانش در سوریه[1] و خروج عربستان با دستاوردهای حداقلی از بحران در این کشور بوده است[2]. پس از شکست عربستان در سوریه، مهم­ترین وظیفه ملک سلمان حصول اطمینان از باقی ماندن گروه‌های حامی عربستان به خصوص «جبهه النصره» در سوریه پس از جنگ خواهد بود[3].

3- درخصوص بحران میان چهار کشور عربی با قطر، هرچند این کشورها نمی­ خواهند موضوع بین­ المللی شود، (و به همین دلیل فقط به میانجی­گری کویت تکیه دارند)، اما به لحاظ جایگاه و قدرت روسیه مانعی نمی­ بینند که تلاش­ های بین­ المللی به­ ویژه از جانب روسیه برای پایان دادن به بحران موجود صورت گیرد[4].

4ـ عربستان تمایل ندارد کلید حل قضایای منطقه فقط در دست یک کشور باشد و فقط یک کشور به تنهایی برای تحقق صلح و حل بحران­ هایی که کل منطقه را درنوردیده است، کار کند؛ هرچند روابط میان عربستان و روسیه چندان حسنه نیست، اما از آنجاکه روسیه حضوری قدرتمند در خاورمیانه دارد، برای همین عربستان می­ خواهد روسیه تنها کشوری نباشد که برای تحقق صلح و حل بحران­ ها نقش­ آفرینی می­ کند[5].

5- برخی تحلیلگران عقیده دارند یکی دیگر از اهداف این سفر ایجاد راه حلی برای پایان جنگ در یمن[6] و چگونگی کمک مسکو (به دلیل روابط قوی با ایران، جنبش انصارالله و حزب کنگره به رهبری «علی عبدالله صالح») به خروج عربستان سعودی از «دام یمن» با کمترین تلفات بوده است[7].

6- عربستان سعودی مدت‌ها تمایل داشته تا تأمین­ کنندگی تسلیحات خود را از انحصار آمریکا خارج کند؛ روسیه که دومین تولیدکننده تسلیحات در جهان است، گزینه مناسبی برای این هدف بوده است[8]. ضمن اینکه خرید تسلیحات نظامی از روسیه بسیار ارزان­تر از آمریکا خواهد بود و نکته مهم دیگر اینکه سامانه دفاعی S-400 بسیار پیشرفته بوده و در جنگ سوریه آزمایش خود را پس داده اما سامانه ضد موشکی بلک هاوک برای عربستان در جنگ یمن ناموفق عمل کرده است.   

7- برخی کارشناسان معتقدند هدف مقامات ریاض از نزدیکی به روسیه، رفع نگرانی­ ها و تردیدهای جدی است که نسبت به سیاست‌های واشنگتن در قبال خاورمیانه دارند؛ وجود رئیس جمهور غیر‌قابل پیش­ بینی و تا حدودی ناکارآمد در آمریکا، نبود سیاست منظم و اعلام مواضع حساب شده در قبال خاورمیانه، حضور نامنظم آمریکا در تحولات منطقه و درگیری­ های گوناگون این کشور، علی­رغم حمایت‌های ترامپ، سران سعودی را بر آن داشته تا توازن در منطقه را برقرار و نگرانی­ های خود را از مواضع نامنظم واشنگتن برطرف کنند[9].

8- ممکن است یکی دیگر از اهداف سفر ملک سلمان به روسیه امید به ایفای نقش مسکو در بهبود روابط متشنج عربستان و ایران باشد[10] و روسیه بتواند نقش میانجی­گر را برای گشودن کانال_­های گفتگو میان عربستان سعودی و ایران در حال حاضر و آینده ایفا کند.

9- موضوع نفت و قیمت آن از مسائل دیگری است که همواره موجب اختلاف نظر مسکو و ریاض بوده است. توافق تعیین حدود (کاهش) استخراج نفت در سال 2016 سبب شد بهای نفت در در بازارهای جهانی در مرز 50 دلار برای هر بشکه ثابت شود و هریک از طرفین به سود 40 میلیارد دلاری دست پیدا کنند. در این سفر ملک سلمان، در دیدار خود با پوتین تأکید کرد که ریاض از همکاری‌های مثبت دو طرف برای ثبات در بازار نفت و رسیدن به رشد اقتصاد جهانی استقبال می‌کند. البته در زمینه توافقات نفتی، برخی کارشناسان موضوع امکان خرید سهام آرامکو از سوی روس‌ها را نیز مطرح می­کنند[11].

10- به سبب آنکه روسیه نقش مهمی در رویدادهای اخیر خاورمیانه بازی کرده و به حکم داشتن پایگاه­ های نظامی در سوریه، تبدیل به همسایه کشورهای منطقه و بازیگری خاورمیانه­ای شده که نادیده گرفتنش اشتباه محض است است؛ منطق حکم می­کند روابط با کشوری که توانسته طرح­های آمریکایی در سوریه را به ناکامی بکشاند و محور مقابل (ایران، سوریه و حزب­الله) را در موقعیت برتر قرار دهد تحکیم شود. ضمن آنکه دامنه قدرت نرم روسیه به مصر و لیبی نیز می­رسد[12] و علاوه بر آن عربستان ایجاد روابط متفاوت با روسیه را تنوع­بخشی در روابط بین­المللی خود با ابعاد مختلف می­داند[13].

11- سیاست­ های عربستان در حال حاضر بر تلاش برای تنوع بخشیدن به اقتصاد این کشور متمرکز است، و در این راستا به دنبال افزایش سرمایه­ گذاری خارجی است[14]؛ ضمن آنکه میزان تبادل تجاری میان عربستان و روسیه 2.8 میلیارد دلار در سال است[15] که به نظر اندک است.

12- عربستان قصد دارد پس از ایران، دومین کشوری در خاورمیانه باشد که نیروگاه‌های اتمی تأسیس می‌کند. یکی از اهداف این سفر فعال­ سازی توافقنامه­ هایی بود که شاهزاده «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان طی سفر سال گذشته به مسکو امضاء کرد که شامل ایجاد تأسیسات هسته ­ای با هزینه ­ای بالغ بر ده میلیارد دلار می­ شود[16].

13- برخی تحلیلگران عقیده دارند مقامات سعودی با سفر به مسکو در واقع حامل انتقال پیام نارضایتی خود به مقامات کاخ سفید بودند چرا که از نوع برخورد آمریکا با بحران ­های منطقه و عدم جانبداری قاطع واشنگتن از ریاض مخصوصاً در بحران با قطر راضی نیستند و این موضوع را می­توان در فحوای کلام و             موضع­ گیری‌های سیاسی آل­سعود مشاهده کرد. عربستان انتظار داشت بعد از قرار نظامی حدود 500 میلیارد دلاری با آمریکا از این کشور در قبال قطر حمایت کند ولی در این زمینه عملاً کاری نکرد و حتی به عقیده مقامات این کشور جانب دوحه را گرفت و برنامه ­های سعودی علیه قطر ناکام ماند[17].

سخن آخر

بر اساس آنچه گفته شد سفر ملک سلمان به روسیه بیش از آن که فصلی نوین را در شکل‌گیری روابط نزدیک و درازمدت میان طرفین رقم زند، سفری در راستای شکل‌گیری روابطی مقطعی و کوتاه ­مدت در تحولات دو کشور بوده که به دنبال          پاسخ­گویی به برخی نیازهای متقابل به ­ویژه از جانب ریاض شکل گرفته است؛ روابط عربستان سعودی - این متحد سنتی آمریکا و مهم­ ترین هم­ پیمان واشنگتن بعد از رژیم صهیونیستی در منطقه – با مسکو نخواهد توانست به دلایل متعدد از جمله ماهیت غرب­گرای دستگاه سیاست خارجی سعودی،‌ و ناتوانی عربستان از اتخاذ رویکرد مستقل از غرب و آمریکا در سیاست خارجی، به سطح راهبردی و تعیین­ کننده ارتقاء یابد.

پژوهش خبری // پژوهشگر: مرجان شریف‌زاده  

----------------------------

[1]. دویچه وله، (05.10.2017)

[2]. علی شهاب تحلیلگر مسایل راهبردی منطقه، خبرگزاری مشرق، (15/ 7/ 1396)

[3]. سخنان سرگئی مارکوف، مسئول مؤسسه تحقیقات سیاسی روسیه و مشاور کرملین در گفتگو با الجزیره، باشگاه خبرنگاران جوان، (12/7/1396)

[4]. اظهارات انور عشقی ژنرال بازنشسته، مشاور ارشد ملک سلمان و مدیر مرکز مطالعات راهبردی خاورمیانه در جده، دیپلماسی ایرانی، (12/7/1396)

[5]. همان

[6]. علی شهاب تحلیلگر مسایل راهبردی منطقه، خبرگزاری مشرق، (15/ 7/ 1396)

[7]. سرمقاله روزنامه رأی الیوم، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، (13/ 7/ 1396)

[8]. باشگاه خبرنگاران جوان، (12 /7/ 1396)

[9]. خبرگزاری تسنیم، (15 /7/ 1396)

[10]. سرمقاله روزنامه رأی الیوم، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، (13/ 7/ 1396)

[11]. برای اطلاعات بیشتر رجوع شود به روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 4161، (15/ 7/ 1396)

[12]. دیپلماسی ایرانی به نقل از النهار، (17/ 7/ 1396)

[13]. خبرگزاری مشرق، (18/ 7/ 1396)

[14]. دیپلماسی ایرانی به نقل از واشنگتن پست، (18/ 7/ 1396)

[15]. سرمقاله روزنامه رأی الیوم، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، (13/ 7/ 1396)

[16]. شبکه خبری العالم، (19/ 7/ 1396)

[17]. خبرگزاری تسنیم، (16/ 7/ 1396)