سوئیفت چیست؟ این نهاد در تحریم های ایران چه نقشی داشت؟

پژوهش خبری صدا وسیما:سوئیفت (Swift)چیست؟ سوئیفت در لغت به معنای خیلی سریع است اما در واقع حروف اول عبارت " The Society For Worldwide Interbank Financial Telecommunication" به معنای انجمن ارتباط مالی بین بانکی بین المللی است. مرکز این مؤسسه مالی در بلژیک است و به صورت تعاونی فعالیت می کند.

به دلیل آشفتگی های مالی بعد از جنگ جهانی دوم در اوایل دهه 1960 حدود 60 بانک بزرگ اروپایی و آمریکایی به دنبال راهکاری برای تبادل پیام های بین بانکی از طریق یک اتوماسیون بانکی بین المللی بودند. در دسامبر سال 1967، هفت بانک معتبر در آمریکا، اتریش، انگلستان، دانمارک، سوئیس، فرانسه و هلند، تحقیقاتی در این زمینه انجام دادند . 73 بانک در این هفت کشور نیز هزینه های این پژوهش را تقبل کردند. مطالعات به صورت جدی از سال 1971 اغاز شد و پس از یک سال، نتایج آن در سال 1972 ارائه شد. در نهایت در ماه مه 1973، سوئیفت با عضویت 239 بانک از 15 کشور در شهر لا هولپ در نزدیکی بروکسل، پایتخت بلژیک تأسیس شد.

در حال حاضر، بیش از یازده هزار عنوان، بانک و مؤسسه مالی در 209 کشور جهان عضو سوئیفت هستند. در سال 2018 روزانه بیش از 28 میلیون پیام بانکی از طریق سیستم سوئیفت در سطح جهان مبادله شده است.

دو انتقاد مهم به سوئیفت، یکی مکانیزم تبدیل ارز مبدأ به دلار و بعد از آن تبدیل آن از دلار به ارز مقصد است که باعث می شود آمریکا بر همه مبادلات و نقل و انتقال های مالی موجود در این شبکه تسلط داشته باشد. ضمن اینکه هیئت مدیره آن اکثرا از مقامات آمریکایی هستند و همین مسئله بر تصمیم گیری های این نهاد براساس منافع آمریکا تاثیر می گذارد. انتقاد بعدی، نظارت نهاد امنیت ملی آمریکا NSA بر این نهاد مالی است. روزنامه در اشپیگل در ماه سپتامبر 2013 گزارش داد، سوئیفت به طور کامل توسط نهادهای اطلاعاتی آمریکا از جمله NSA رصد می شود. براساس افشاگری های ادوارد اسنودن، سازمان امنیت ملی آمریکا، سوئیفت را در اسناد خود با عنوان "هدف" نامگذاری کرده بود که نشان دهنده اهمیت رهگیری همه مبادلات پولی در این نهاد توسط آمریکاست.

سوئیفت و ایران:
در ژانویه 2012، گروه اتحاد علیه ایران هسته ای موسوم به یوآنی از سوئیفت خواست به همه روابط خود با بانک های ایرانی از جمله بانک مرکزی ایران را متوقف کند. یوآنی که یک اتحادیه صهونیستی به شدت ضد ایرانی فعال در امریکا است، تصریح کرد، هر گونه ارتباط بانکی سوئیفت با ایران، نقض تحریم های مالی آمریکا و اتحادیه اروپا و حتی خود مقررات داخلی سوئیفت است.

متعاقب این درخواست در فوریه سال 2012، کمیته بانکداری سنا به اتفاق آراء، تحریم هایی علیه سوئیفت اعمال کرد تا این شبکه ارتباط مالی بلژیکی را به پایان دادن به روابط بانکی با ایران ترغیب کند. مارک والاش، رئیس یوآنی، این اقدام غیرانسانی سنا را که مشکلات بسیار زیادی برای مردم ایران ایجاد می کرد، تحسین کرد. در ابتدا سوئیفت، طرح سنا را نپذیرفت و آن را غیرقانونی خواند، اما مدتی بعد اعلام کرد که با توجه به همکاری هایش با اتحادیه اروپا و آمریکا مجبور است که در برابر خواست آمریکا تمکین کند.
این نهاد مالی مدتی بعد بانک های ایرانی را در فهرست سیاه خود قرار داد. بانک صادرات، بانک ملت و پست بانک و بانک سپه از اولین بانک های مشمول قطع دسترسی به سوئیفت بودند.در 17 مارس 2012، 27 عضو شورای اتحادیه اروپا توافق کردند که دسترسی همه بانک های ایرانی به سوئیفت قطع شود.

تحریم ایران توسط سوئیفت، عملا بانک های ایرانی را از دسترسی به میلیاردها دلار درآمد و صرف هزینه از طریق سوئیفت محروم کرد. در فوریه 2016 بعد از امضای برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام، اکثر بانک های ایرانی به سوئیفت وصل شدند، اما اعمال تحریم های یک جانبه آمریکا مربوط به ممنوعیت دسترسی ایران به دلار آمریکا که ارز مرجع در سوئیفت است، ارتباط مجدد بانک های ایرانی با سوئیفت بی اثر شد. براساس مکانیزم ارز مرجع موسوم به U- Turn، هر ارز مبدأ که در سراسر جهان قرار است از طریق سوئیفت منتقل شود، ابتدا باید به دلار تبدیل شود و بعد از آن به ارز مقصد تبدیل شود. دولت آمریکا مانع تبدیل ارز مبدأ به دلار شد و عملا فعالیت ایران در این نهاد را با مشکل جدی مواجه کرد.

سوئیفت به عنوان ابزار تحریم:
به جز ایران، اتحادیه اروپا تلاش کرد تا روسیه را هم مشمول تحریم های سوئیفت قرار دهد. در اوت 2014، انگلیس تلاش کرد به اتحادیه اروپا فشار وارد کند تا دسترسی روسیه به سوئیفت را به بهانه مداخله نظامی در اوکراین مسدود کند. اما سوئیفت این درخواست را نپذیرفت.

سوئیفت اروپایی:
در سپتامبر 2018، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا طرح ایجاد یک سوئیفت اروپایی بدون نیاز به تبدیل ارز به دلار آمریکا را مطرح کرد تا از این طریق بتوانند از نظارت آمریکا رهایی یابند. در صورت راه اندازی سوئیفت اروپایی، خط لوله نورداستریم 2 که پروژه مشترک بانک آلمان و روسیه است نیز می تواند مجددا احیا شود.

سوئیفت روسی (SPFS):
راشاتودی در سپتامبر 2018 از آغاز به کار سوئیفت روسی به عنوان جایگزین سوئیفت خبر داد. براساس این گزارش، همه بانک‌های خارجی می توانند در سوئیفت روسی حاضر باشند و در این سیستم هیچ کشوری مشمول تحریم ها نمی شود. در این راستا تاکنون 416 شرکت بزرگ روسیه به این پیام رسان داخلی روسی متصل شده اند.

پژوهش خبری // پژوهشگر: تهمینه بختیاری