آغاز طرح ملی رفع ۱۵ میلیارد مترمکعب ناترازی آب

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، بنا بر اعلام وزات نیرو، رشد سریع جمعیت و توسعه شهرنشینی در هزاره سوم به ویژه در کشور‌های در حال توسعه، تقاضای آب را به منظور تأمین نیاز‌های جمعیتی به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش داده است که این موضوع در مناطقی از جهان که به صورت طبیعی همواره با کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کنند بیشتر حائز اهمیت است به طوری‌که میلیارد‌ها نفر در سراسر جهان به ویژه در مناطق کم آب نگران سرنوشت و آینده آب و دسترسی به آن هستند. گفتنی است در نوزدهمین گزارش ریسک‌های جهانی که توسط انجمن جهانی اقتصاد در سال ۲۰۲۴ منتشر شده است تغییرات حدی آب و هوایی در رأس بزرگترین مخاطرات جهانی طی بازه ۱۰ ساله قرار گرفته است.

در این بین ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و شرایط سخت تری را نسبت به برخی کشور‌های دنیا تحمل کرده و می‌کند خشکسالی و سیلاب دو روی یک سکه هستند. همزمان اگر بخش‌هایی از کشور دچار خشکسالی است بخش دیگری ممکن است درگیر سیلاب‌های سهمگین باشد ضمن آنکه برداشت بی رویه از منابع محدود آب بالاخص منابع آب زیر زمینی سبب اضافه برداشت تجمعی به میزان ۱۴۹ میلیارد متر مکعب از این منابع شده است.

در این میان دولت چهاردهم در شرایطی شروع به کار کرد که کشور با یکی از شدیدترین خشکسالی‌های دوره آماری مواجه بوده است. به طوری که میزان بارش‌ها در سال آبی جاری که از مهر ۱۴۰۳ شروع شده است تاکنون، معادل ۱۴۸٫۴ میلی متر است که نسبت به میانگین دوره‌های مشابه دراز مدت (۲۴۳،۳ میلی متر) ۳۹ درصد و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۲۴۸.۶ میلی متر) یعنی۴۰ درصد کاهش داشته است. علاوه بر این وزارت نیرو در بخش آب با چالش‌های زیادی در ابتدای دولت یازدهم مواجه بوده که تلاش کرده تا بر آنها غلبه کند.

چالش‌‍‌های بخش آب در ابتدای دولت چهاردهم

ناترازی آب را می‌توان از جمله چالش‌‍‌های بخش آب در ابتدای دولت چهاردهم برشمرد. در توضیح بیشتر باید گفت که بارش کشور حدود یک سوم متوسط بارش جهانی بوده و طی دهه‌های مختلف به طور مستمر کاهش یافته است. این کاهش در ۱۵ سال اخیر نسبت به متوسط دراز مدت حدود ۱۹ میلی متر است. جالب است بدانیم متوسط بارش کشور طی ۴ سال گذشته به میزان ۴۱ میلی متر معادل ۱۷ درصد نسبت به متوسط دراز مدت کاهش داشته است.

اما افزاش دما نیز مساله دیگری است که در این زمینه مورد اشاره قرار می‌گیرد. متوسط دمای کشور طی ۵۰ سال گذشته به میزان ۲.۷ درجه سانتی گراد افزایش یافته و از حدود ۱۶.۶ به ۱۹.۳ درجه سانتی گراد رسیده است. این موضوع متناسبا سبب افزایش تبخیر و تعرق گیاه می‌شود.

همچنین کاهش سرانه آب در اختیار؛ تشدید وضعیت بحرانی آبخوان‌ها؛ عدم توان مصرف با منابع آب تجدید شونده و بهره‌وری پایین آب؛ تعدد طرح‌‍‌های نیمه تمام و کمبود منابع مالی؛ ضعف استقرار حکمرانی مطلوب آب؛ توسعه آمایش محور؛ مدیریت به هم پیوسته منابع آب؛ فقدان رویکرد سیستمی؛ ضعف در استفاده از منابع آب نامتعارف و موارد از این دست دیگر چالش‌هایی است که وزارت نیرو در ابتدای دولت چهاردهم با آن مواجه شد.

راهبرد‌های بخش آب و آبفا در دولت چهاردهم

با توجه به هم زمانی دولت چهاردهم با برنامه هفتم پیشرفت، راهبرد‌های وزارت نیرو در بخش آب و آبفا در دولت چهاردهم هم راستا با راهبرد‌های بخش آب و آبفا در برنامه هفتم پیشرفت تنظیم شد.

ارائه برنامه جزئی شده منابع و مصارف از منابع آب متعارف و نامتعارف در سطح ۳۱ استان و کشور؛ طرح ریزی مجموعه‌ای از اقدامات و ابزار‌ها به منظور دستیابی به اهداف برنامه ریزی شده در بخش منابع و مصارف و رفع ناترازی ۱۵ میلیارد متر مکعبی در قالب برنامه جامع راهبردی عملیاتی رفع ناترازی آب کشور؛ اصلاح ساختار اقتصاد آب در جهت کنترل مصرف آب و خودگردانی نسبی بخش آب از طریق نرخ گذاری آب بر اساس ارزش اقتصادی به صورت منطقه‌ای در بخش‌های مختلف مصرف و کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی جهت تعادل بخشی به این منابع از طریق تعدیل پروانه‌های بهره برداری چاه‌های مجاز و ممانعت از برداشت‌های غیر مجاز از جمله راهبرد‌های بخش آب و آبفا در دولت چهاردهم است.

از دیگر راهبرد‌ها می‌توان به راه اندازی بازار بهره وری آب؛ باز تخصیص منابع آب سطحی و زیرزمینی مصرفی صنایع و فضای سبز و جایگزینی آن با منابع آب غیر متعارف و نیز تغییر الگوی کشت فضای سبز شهری؛ افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی با اجرای الگوی کشت بهینه اصلاح و بهبود روش‌های آبیاری کشت در محیط‌های کنترل شده و اعطای تسهیلات ارزان قیمت و یارانه هدفمند جهت تعدیل استفاده از آب؛ کاهش هدر رفت آب با بازسازی و اصلاح شبکه‌های توزیع و مشارکت بخش غیر دولتی؛ توسعه تامین آب از منابع آب غیر متعارف از طریق بازچرخانی آب استفاده از پساب‌های شهری و صنعتی نمک زدایی آب دریا و استفاده مجدد از زهاب‌های کشاورزی؛ تامین آب شرب سالم و بهداشتی آحاد جامعه مطابق الگوی استقرار جمعیت و سند آمایش سرزمین؛ و نیز تقویت دیپلماسی آب پایش و مطالبه گری و دریافت حقابه‌های کشور و اجرای طرح‌های مشترک آبی با کشور‌های همجوار و نیز بسیاری از موارد دیگر اشاره کرد.

مروری بر اقدامات و برنامه‌ریزی‌های انجام شده بخش آب و آبفا طی سال اول دولت چهاردهم

در این زمینه می‌توان به اولویت بندی طرح‌های نیمه تمام؛ راهبرد ترکیبی بخش آب وزارت نیرو در دولت چهاردهم؛ برنامه جامع راهبردی عملیاتی بخش آب؛ تعیین آب قابل بهره برداری طی برنامه هفتم پیشرفت؛ پیشبرد برنامه هفتم پیشرفت به عنوان برنامه اصلی دولت چهاردهم؛ استقرار مدیریت مشارکتی موضوع بند "ت" ماده ۴۰ قانون برنامه هفتم پیشرفت؛ بازنگری طرح‌های در دست اجرا وفق جزء (۱) بند "چ" ماده ۳۸ قانون برنامه هفتم توسعه؛ تقویت زیرساخت‌های داده؛ توسعه بهره مندی از منابع آب نامتعارف؛ احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی؛ حفاظت و صیانت از رودخانه ها؛ طرح‌های توسعه منابع آب و خاک در استان‌های مرزی؛ تقویت اعتبارات بخش آب و آبفا؛ اقدامات سازه‌ای انجام شده و مدیریت تنش آب شرب اشاره کرد.